Η φετινή επέτειος δεν είναι από τις λαμπρές. Η Ενωση είναι αντιμέτωπη και πάλι με πολλά φαντάσματα. Ανεργία, οικονομική ύφεση, φαινόμενα αναζωπύρωσης εθνικιστικών τάσεων, αδιόρατο μέλλον.
Η αυξανόμενη γερμανική ισχύς σε συνδυασμό με την επίσης αυξανόμενη δυσαρέσκεια απέναντι σε αυτήν την ισχύ αποτελούν επί του παρόντος τις δυο βασικές θεματικές της ευρωπαϊκής πολιτικής. Αυτό από ιστορική σκοπιά αποτελεί ειρωνεία,...
δεδομένου ότι ο βασικός σκοπός του όλου ευρωπαϊκού πρότζεκτ από τη δεκαετία του 1950 και μετά ήταν να δοθεί ένα οριστικό τέλος στην ιδέα ότι η Γερμανία είναι πολύ ισχυρή για να συνυπάρχει άνετα με τους γείτονές της, έγραφε πρόσφατα ο Γκίντεον Ράχμαν στους Financial Times.
Μια γερμανική Ευρώπη;
Η αγαπημένη φράση όλων σε Βερολίνο, Βρυξέλλες και Παρίσι είναι πλέον η ανάγκη μιας «ευρωπαϊκής Γερμανίας, κι όχι μιας γερμανικής Ευρώπης». Επειτα από την κυπριακή κρίση ωστόσο φαίνεται όλο και περισσότερο πως η σημερινή Ευρώπη είναι μια γερμανική Ευρώπη, αφού η κατεύθυνση της ηπείρου διαμορφώνεται κατά κύριο λόγο από τις ιδέες και τις προτιμήσεις του Βερολίνου.
Ωστόσο, αυτή δεν είναι μια ιστορία απλώς γερμανικής ισχύος. Είναι επίσης η ιστορία της εξαιρετικής αδυναμίας των λοιπών ευρωπαϊκών δυνάμεων που μέχρι πρότινος εξισορροπούσαν τη γερμανική δύναμη. Οι κυβερνήσεις σε Ισπανία και Ιταλία, όντας σε οικονομική δυσχέρεια, είναι αποδυναμωμένες. Ωστόσο, το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της κρίσης είναι η σχεδόν ολοκληρωτική απουσία μιας ισχυρής γαλλικής φωνής από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Υπό τον πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ, κάθε ιδέα πως η Γαλλία διαδραματίζει ισότιμο ρόλο με τη Γερμανία έχει εξαφανιστεί.
Ρεκόρ ανεργίας στην Ενωμένη Ευρώπη
Στην ανεργία των νέων αναφέρθηκε πρόσφατα ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, παροτρύνοντας τους ηγέτες της Ευρωζώνης να χαράξουν ένα «φιλόδοξο» σχέδιο για καταπολέμηση αυτού του φαινομένου στη σύνοδο κορυφής του Ιουνίου.
Στο πλαίσιο κοινής συνέντευξης Τύπου με τον Ιταλό πρωθυπουργό Ενρίκο Λέτα, ο κ. Μπαρόζο είπε ότι το πακέτο των 120 δισ. ευρώ για την ανάπτυξη στην Ε.Ε. ήταν πράγματι «χαμηλότερο των προσδοκιών», ενώ υπάρχει «επείγουσα ανάγκη» για να δοθεί ελπίδα, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους. Προηγουμένως, ο κ. Λέτα τόνισε ότι η ανεργία των νέων είναι ένας «πραγματικός εφιάλτης στη χώρα μου και την Ε.Ε».
Εκτίναξη στον Νότο
Στοιχεία στη Eurostat έδειξαν ότι η ανεργία ατόμων κάτω των 25 ετών στην Ευρωζώνη έφθασε στο 24% τον Μάρτιο έναντι του 22,5% έναν χρόνο πριν. Στην Ε.Ε. έφθασε τον Μάρτιο στο 23,5% από το 22,6% προ ενός δωδεκαμήνου. Ομως, τα δεδομένα είναι πολύ πιο ανησυχητικά για τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης που έχουν λάβει οικονομική βοήθεια από την τρόικα με τους πλέον αυστηρούς όρους ή βρίσκονται στη δεινή θέση της κρίσης λόγω υψηλού δημοσιονομικού ελλείμματος ή χρέους, όπως η Ισπανία και η Ιταλία. Με βάση τα στοιχεία του Ιανουαρίου, το ήμισυ του πληθυσμού των νέων στην Ελλάδα είναι άνεργοι. Τον Μάρτιο, η ανεργία των νέων έφθασε στην Ισπανία το 55,7%, στην Πορτογαλία το 38,2% και στην Ιταλία το 37,8%.
Στο ρεκόρ του 12,1% διαμορφώθηκε ο συνολικός δείκτης ανεργίας στην Ευρωζώνη, με τον αριθμό των ατόμων εκτός αγοράς εργασίας να φθάνει τα 19 εκατομμύρια άτομα. Αναλυτές της αγοράς, δε, εκτιμούν πως η κατάσταση θα επιδεινωθεί περαιτέρω καθώς η κρίση χρέους έχει χαράξει ήδη μια τριετία και φαίνεται να επηρεάζει ακόμη και τις πιο ισχυρές οικονομίες στην Ευρώπη. Από πέρυσι μέχρι τον Φεβρουάριο, ο αριθμός των ανέργων αυξήθηκε κατά 1,78 εκατομμύρια άτομα στην Ευρωζώνη. Στην Ε.Ε. αυξήθηκε κατά 1,81 εκατομμύρια, στα 26,34 εκατ. άτομα.
Η συνολική ανεργία στην Ευρωζώνη κυμαίνεται σε «ανεπίτρεπτα» επίπεδα, όπως είχε δηλώσει τον Απρίλιο ο επίτροπος για την Απασχόληση Λάζλο Αντορ, καλώντας τους ηγέτες της Ε.Ε. να εκμεταλλευτούν όλα τα διαθέσιμα μέσα για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, ιδιαίτερα για τους νέους. Στην Ε.Ε., ένας στους τέσσερις νέους κάτω των 25 ετών βρίσκεται ουσιαστικά εκτός αγοράς εργασίας.
Στρατιές νέων ανέργων
Η ανεργία των νέων, ειδικότερα, δεν έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας μόνο στην Ευρωζώνη. Σε παγκόσμια κλίμακα, ο αριθμός των νέων από 15 μέχρι 24 ετών που είναι άνεργοι ανέρχεται σε 31,3 εκατομμύρια, αντιπροσωπεύοντας το 24,9% του παγκόσμιου πληθυσμού στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα. Ο Ιταλός πρωθυπουργός Ενρίκο Λέτα τόνισε ιδιαίτερα το πρόβλημα της ανεργίας των νέων, κάνοντας λόγο για «ξεκάθαρα μηνύματα» που θα πρέπει να στείλουν οι ηγέτες της Ευρώπης στη σύνοδο του Ιουνίου. «Αυτό που θα θέλαμε να ζητήσουμε είναι ότι η μάχη ενάντια στην ανεργία των νέων να αποτελέσει το πιο σημαντικό, ξεκάθαρο μήνυμα από τη συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Ιούνιο», είπε ο κ. Λέτα, ο οποίος ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας αυτήν την εβδομάδα. Το τελευταίο δίμηνο επικρατούσε μεγάλη πολιτική αβεβαιότητα από το αδιέξοδο αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών.
Πώς ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Ιδέα
Η δραματική εμπειρία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου άλλαξε ριζικά τις σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών προκαλώντας έναν ιστορικό μετασχηματισμό στην πολιτική συνείδηση των Ευρωπαίων. Οι διαφωνίες επιλύονται, πλέον, στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών και όχι με στρατιωτικές συγκρούσεις
Μια απέραντη φιλολογία έχει αναπτυχθεί γύρω από την προσπάθεια ένωσης των χωρών της Ευρώπης, αλλά οι ιστορικές αποφάσεις που οδήγησαν στο πρωτόγνωρο και πολυσχιδές φαινόμενο της ευρωπαϊκής ενοποίησης έχουν κοινό σημείο αναφοράς την παγίωση της ειρήνης στην πολύπαθη γηραιά ήπειρο.
Είναι αξιοσημείωτο ότι πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο χαρακτήρισε την απονοµή του βραβείου Νόµπελ Ειρήνης (2012) στην Ευρωπαϊκή Ενωση «τιµή για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες και όλα τα κράτη µέλη της Ενωσης και τα θεσµικά της όργανα», επισημαίνοντας ότι η Επιτροπή του Νόµπελ υπενθυµίζει ορθά πως «η Ενωση και οι πρόδροµοί της συµβάλλουν εδώ και πάνω από έξι δεκαετίες στην προώθηση της ειρήνης και της συµφιλίωσης, της δηµοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωµάτων στην Ευρώπη».
Η γονιμοποίηση της Ευρωπαϊκής Ιδέας
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος μετατρέπει την ευρωπαϊκή ιδέα από ιδεώδες για την παγίωση της ειρήνης στη γηραιά ήπειρο σε εργαλείο ιδεολογικής παραχάραξης. Ο Χίτλερ κάνει λόγο για μια «νέα ευρωπαϊκή τάξη» που θα τερμάτιζε την «αταξία της ύπαρξης μικρών κρατών», ενώ ο υπουργός προπαγάνδας του Joseph Goebbels διακήρυττε πως «το νόημα του πολέμου είναι Ευρώπη». Στον αντίποδα των εθνικιστικών τάσεων οι Ιταλοί αντιφασίστες της ομάδας του Ventotene, με πιονιέρο τον δημοσιογράφο (μετέπειτα ευρωβουλευτή) Altiero Spinelli (1907-1986), δημοσιεύουν το Μανιφέστο για μια Ελεύθερη και Ενωμένη Ευρώπη που ήθελε τη δημιουργία ενός «συμπαγούς ομοσπονδιακού κράτους που θα διέθετε ευρωπαϊκό στρατό».
Το 1945 η Ευρώπη μετρά, από κοινού, πληγές, θύματα και ερείπια. Η αναγκαιότητα σταθεροποίησης της ειρήνης είναι πλέον ανθρωπιστικό ζητούμενο. Στις 19 Σεπτεμβρίου 1946 σε ομιλία του στη Ζυρίχη ο Winston Churchill επαναφέρει την αναγκαιότητα δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Εξαιρούσε όμως τη χώρα του από το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, θεωρώντας πως η Βρετανία θα διαδραμάτιζε ισότιμο ρόλο με τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση σε ένα νέο γεωπολιτικό περιβάλλον.
Η Ευρώπη έμελλε να ανασυνταχθεί οικονομικά με τη βοήθεια των ΗΠΑ, μετά από πρωτοβουλία του υπουργού Εξωτερικών George Marshall που προσέφερε στα 16 ιδρυτικά μέλη του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας δεκατρία δισεκατομμύρια δολάρια σε τέσσερα χρόνια. Έτσι, από το 1948 η Ευρώπη μπαίνει σε τροχιά ανασυγκρότησης. Χρειάζεται, όμως, περιβάλλον σταθερότητας και όραμα ειρηνικής προοπτικής και ασφάλειας.
Το Συνέδριο της Χάγης
Τον Μάιο του 1948, τα ευρωπαϊκά κινήματα διοργανώνουν στη Χάγη συνέδριο με συμμετέχοντες περισσότερους από 750 εξέχοντες Ευρωπαίους, από 19 ευρωπαϊκά κράτη, που απηύθυναν έκκληση για πολιτική και οικονομική ένωση. Αναδείχτηκαν τρεις σχολές σκέψης: η ομοσπονδιακή, που υποστήριζε την άμεση ίδρυση μιας ομοσπονδίας, η ενωσιακή, που ήθελε τη δημιουργία μιας ένωσης ανεξάρτητων κρατών και η λειτουργική, που στόχευε στη συγκρότηση ομοσπονδίας αλλά μέσω μιας σταδιακής ενοποιητικής διαδικασίας.
Αποτέλεσμα του Συνεδρίου ήταν η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κίνησης (European Movement), ενός οργάνου που θα συντόνιζε εθνικές επιτροπές για την από κοινού προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Ενα χρόνο αργότερα, στις 5 Μαΐου 1949, υπογράφεται το καταστατικό του Συμβουλίου της Ευρώπης από την Ιρλανδία, την Ιταλία, τη Δανία, τη Νορβηγία και τη Σουηδία. Αλλά η Ευρώπη δεν μπορούσε να βρει το βηματισμό και το όραμα που χρειαζόταν για την ανάπτυξή της χωρίς καχυποψίες και κυρίως χωρίς την περιθωριοποίηση μιας διχασμένης πλέον, γεωγραφικά, Γερμανίας.
Το σχέδιο Σουμάν στη μεταπολεμική Ευρώπη
Στις 9 Μαΐου 1950 ο Ρομπέρ Σουμάν, υπουργός Εξωτερικών και πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας, με ομιλία του που απηχεί τις ιδέες του Ζαν Μονέ, προτείνει «να τεθεί το σύνολο της γαλλογερμανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα υπό μια κοινή Ανώτατη Αρχή της οποίας η οργάνωση θα δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής και σε άλλες χώρες της Ευρώπης».
Ο Γάλλος υπουργός, γεννημένος στο μεθοριακό Λουξεμβούργο, δίπλα στην αιματηρά διαφιλονικούμενη περιοχή - την ανθρακοφόρο και χαλυβοπαραγωγό Αλσατία και Λωραίνη - τόνιζε ότι η πρότασή του όφειλε να θέτει τα θεμέλια μιας πάγιας γαλλογερμανικής συμφιλίωσης που θα οδηγήσει στην ενωμένη Ευρώπη, πραγματοποιώντας ένα όραμα αιώνων. Δεν ήταν μια κίνηση από τις αναμενόμενες στη διπλωματική ρουτίνα. Εμοιαζε κάπως ρομαντική και οπωσδήποτε ανορθόδοξη.
Ηταν όμως η απροσδόκητη λύση στα οξύτατα προβλήματα της εποχής που ανέκυπταν γύρω από την αναγνώριση της εθνικής κυριαρχίας της Γερμανίας. Εναν χρόνο νωρίτερα ο Σουμάν συνυπογράφοντας την ίδρυση της Ατλαντικής Συμμαχίας είχε δηλώσει: «Η Γερμανία δεν έχει εξοπλισμούς ούτε θα αποκτήσει!».
Λόγω της σημασίας της «διακήρυξης Σουμάν», η 9η Μαΐου ανακηρύχθηκε «Ημέρα της Ευρώπης».
Από το 1957, οπότε υπογράφηκε η Συνθήκη της Ρώμης, η ενωμένη Ευρώπη γνώρισε περιόδους μεγάλης ευφορίας αλλά και κρίσεις που στιγμάτισαν την πορεία της. Σημαντική παράμετρος της μετεξέλιξής της σε μια πραγματική Ενωση ήταν -και παραμένει- το ζήτημα της πολιτικής ενοποίησής της προς την κατεύθυνση μιας ενιαίας νομικής προσωπικότητας.